Audyt czy audit? O co chodzi w sporze językoznawców i Polskiego Komitetu Normalizacyjnego?

Która forma jest poprawna: audyt czy audit? Audytor czy auditor? To częsta rozterka osób mających do czynienia z normami ISO. Czy obie wersje są zgodne z zasadami poprawnej polszczyzny? Z której formy najlepiej korzystać? Wyjaśniamy w artykule.

Okazuje się, że odpowiedź nie jest taka prosta. Stanowiska są podzielone.

Audyt czy audit? Jak jest w słowniku?

Słownik języka polskiego PWN wskazuje, że formą poprawną jest audyt. I choć brak mowy o audicie, to przy haśle audyt pojawia się wyraz auditing. Oba słowa definiowane są jako „kontrola przedsiębiorstwa pod względem finansowym i organizacyjnym, wycena jego majątku oraz analiza perspektyw jego rozwoju, przeprowadzana przez ekspertów”.

Źródło: printscreen z www.sjp.pwn.pl

Dlaczego wiec auditing jest poprawny, a audit nie? Tłumaczone jest to trudnościami w wymowie. Zbitka głosowa „dyti” jest zwyczajne ciężka do wymówienia. Spróbujcie powiedzieć audyting – przekonacie się, że auditing jest znacznie prostszy w wymowie.

Skąd i dlaczego audit? Czy audit i audyt znaczą to samo?

Audit pierwszy raz pojawił się w tłumaczeniu normy PN-EN ISO 9001. Cześć osób na początku uznała audit za błąd tłumacza. Jednak specjaliści od systemów zarządzania jakością tłumaczyli ten zabieg jako celowy, mający za zadanie odróżnić audit od zwykłego audytu.

Audit miałby być specjalnym rodzajem audytu, odnoszącym się do działań związanych z wykazaniem zgodności z wymaganiami norm ISO. I tym sposobem mielibyśmy nie audyt jednostki certyfikacyjnej, tylko audit jednostki certyfikacyjnej. Z kolei osoba zajmująca się jego przeprowadzaniem byłaby auditorem, a nie audytorem.

Zresztą często konsultanci nadzorujący proces zdobywania certyfikatów ISO wymagają, aby stosować wersje audiut i auditor. Audyt z kolei wskazywałbym na inny obszar działań i odnosiłby się np. do kontroli finansowej lub operacyjnej. Co ciekawe: w języku angielskim nie występują dwie wersje słowa – jest po prostu audit, odnoszący się do obydwu znaczeń.

Zobacz także: Normy ISO w firmie: czym są? Wszystko o normach ISO, wdrażaniu i certyfikacjach

Audit czy audyt – co mówią językoznawcy?

Specjaliści od języka polskiego wielokrotnie wypowiadali się na temat poprawności słowa audit. Ich stanowisko jest jednoznaczne: poprawna jest tylko wersja audyt.

Warto w tym miejscu przytoczyć słowa uznanego autorytetu w dziedzinie języka polskiego prof. Jerzego Bralczyka:

„Niedobrze jest, kiedy organy państwowe namawiają lub zmuszają do czegoś, co jest przeciw uznanym normom i zwyczajom, także językowym. W zbiorze przykładów za jednoznacznie odbiegający od polskich norm językowych uznałbym wyraz auditor, ponieważ zapożyczony z łaciny rzeczownik audytor jest w polszczyźnie od stuleci. Dzisiejsza polszczyzna przyswoiła świeżo z angielskiego auditing, z i właśnie. Bliższy jest mi audyt od auditu, tak zresztą, z y, bywa najczęściej zapisywany. Na taką pisownię wskazuje też Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych Markowskiego i Pawelca.

Sformułowania cele jakości wydaje mi się dziwne, ale może w jakimś kontekście uzasadnione. Np. gdyby chodziło o to, czy w ogóle jakość, jakakolwiek, jest potrzebna czy też czy należy na nią zważać – moglibyśmy stawiać pytania o cele jakości. Ale byłoby to dziwaczne.

Polityka jakości to uzasadniony skrót myślowy, trochę trącący propagandą, ale typowy. Oznacza zapewne coś, co jeszcze bardziej propagandowo można określić jako politykę projakościową.

Nie mam nic przeciwko identyfikowalności. To słowo dobrze utworzone i z pewnością potrzebne.
A co do mocy zarządzeń – nie mogę się wypowiadać”.

Źródło: Poradnia językowa PWN (https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/audyt-raz-jeszcze;519.html)

Podobnie zresztą na pytanie dotyczące poprawności słowa audit odpowiada Prof. Mirosław Bańko:

„W słownikach ortograficznych jest auditing (po angielsku), ale audyt (po polsku). Obca grupa di w wielu wyrazach zapożyczonych została spolszczona (por. dyrektor, modystka, paradygmat), więc nie wiadomo dlaczego audyt miałby być wyjątkiem. Uzależnianie jego pisowni od znaczenia ma taki sens, jak decyzja, aby np. dyrektora szkoły nazywać dyrektorem, a dyrektora fabryki – direktorem.

Nawiasem mówiąc, mamy ustawę o ochronie języka polskiego. Wynikałoby stąd, że języka polskiego trzeba dziś bronić, tak samo jak w okresie zaborów. Przed kim jednak Polacy mają go bronić? Przed samymi sobą??”

Źródło: Poradnia językowa PWN (https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/audyt-nie-audit;9018.html)

Audit i konsultacje Polskiego Komitetu Normalizacyjnego

Polski Komitet Normalizacyjny konsultował zapis słowa z językoznawcami z Uniwersytetu Warszawskiego. Wówczas specjaliści dali „zielone światło” na użycie auditu. Stwierdzili, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby w normach ISO stosować tę terminologię.

Wydaje się jednak, że zgodę wydano pochopnie, ponieważ większość językoznawców nadal stoi w obronie poprawności słowa audyt. Niestety nie mogą nic w tej kwestii zrobić, ponieważ taka forma została wcześniej zaakceptowana przez ich „kolegę po fachu”:

„[…] w sprawie audytu i auditu Rada Języka Polskiego wypowiadała się niejednokrotnie – zawsze staliśmy na stanowisku, że jedyną poprawną formą jest audyt, ponieważ obcojęzyczne połączenie di przybiera w polszczyźnie formę dy (por. dyrektor, abdykować, akredytacja itp.). Interweniowaliśmy w tej sprawie w PKN-ie […], otrzymaliśmy jednak odpowiedź, że forma audit została wcześniej zaaprobowana przez językoznawcę, który został poproszony o konsultację.

Przykro nam, ale nic więcej w tej kwestii nie możemy zrobić. Pozostaje nam jedynie liczyć na to, że większość użytkowników języka […] będzie się posługiwała poprawną nazwą”.

Źródło: Rada języka polskiego (https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=739:audyt-audit-43&catid=44&Itemid=145)

Jak jest poprawnie audit czy audyt? Podsumowanie

Spór o audit rozpoczął się od użycia tej wersji słowa w tłumaczeniu normy PN-EN ISO 9001. Audit pojawia się tam jako pojęcie o nieco innym znaczeniu niż audyt.

Mimo przyzwolenia językoznawców z UW na posługiwanie się tą formą, kwestia nadal pozostaje dyskusyjna. Tym bardziej że większość specjalistów od języka polskiego, nie zgadza się z wcześniej wydaną opinią. Językoznawcy podkreślają, że nie widzą słuszności w używaniu formy audit i zaznaczają, że jedyną poprawną wersją jest audyt. Z kolei eksperci od systemów zarządzania jakością, stają na straży poprawności auditu i auditora.

Naszym zdaniem wybór konkretnego słowa nie będzie miał aż tak dużego znaczenia. Jeśli jednak chcemy być wierni zasadom języka polskiego, pozostańmy przy audycie.

Sprawdź nasze usługi z zakresu audytów lub szkoleń opierające się na normach ISO, w tym na audytorów wewnętrznych w katalogu szkoleń lub zobacz, jakie szkolenia autorskie możemy przygotować dla Twojej firmy. Organizujemy również certyfikowane szkolenia PECB z audytów norm ISO.